عاشقان حق را هر جریانی با خود نمی‌کشاند(ادامه3)

 آن چنان مستى مباش: مست حق از مستى خود شادمان است و مست مى از گناهى که کرده پشیمان.

مستی که پشیمانی خورد: مست از خود بینی وهوای نفس است.

موش پیر: استعاره از سودهاى اندک و دنیاوى، خود بینی وهوای نفس.

شیر گیر: استعاره از رسیدن به قرب و حق و بهره گیرى از فیض‏هاى ربّانى.

          آن که تو مستش کنى و شیر گیر             گر ز مستى کژ رود عذرش پذیر

343 / د /2

برمپیچ: یعنی ادای مستی در نیاور.

این سو: کنایه از عالم دنیا.

آن سو: کنایه از عالم معنى.

اى تو این سو: تو از مردم دنیایى، تو را با عالم معنى چکار، افتادن تو ازمستیِ حقیقی نیست زیرا تو اهلِ این سو هستی وبه آن سو وپیشگاه حق راه نداری.

سر فشاندن: کنایه از رقصیدن. شادمان بودن. (اگر تو را به عالم معنى راه دادند آن گاه توانى شادمان باشى).

کپ زدن: سخن گفتن.

          که ز هر ناشسته رویى کَپ زنى             شرم دارى وز خداى خویش نى‏

214/ د /4

از آن‌سو گپ مزن: یعنی لاف نزن که به حضرت حق راهی داری.

مرگ:در این‌جا فنای خود و کشتن نفس است، نفى همه اوصاف خودى. فانى شدن در حق.

          گفت لیکن تا نمردى اى عنود             از جانب من نبُردى هیچ جود

3836/ د / 6

خضر جان: که همیشه زنده است. زنده جاوید که مرگ ندارد.

در خیک دمیدن: استعاره از برونِ پر آوازه و درونِ تهى بودن.

          آن دُهُل را مانى اى زفت چو عاد             که بر او آن شاخ را مى‏کوفت باد

3159/ د / 2

کوزه از برف ساختن: استعاره از خرسند بودن به خیال‏هاى باطل.

شتا: زمستان.

( 710) اى بى‏شعور از آن مستها مباش که چون بهوش آیند از کرده‏هاى خود پشیمان شوند ( 711) بلکه از آن مستها باش که چون مى خورند عقلهاى پخته بر مستى آنها حسرت مى‏برند ( 712) اى که چون گربه موش پیر گرفته‏اى اگر از آن شیر گیر و با جرئت شده‏اى شیر بگیر نه موش‏. 713) اى که از خیال خام هیچ خورده‏اى مثل مستان حقیقت بخود مپیچ‏. ( 714) مثل مست‏ها این طرف آن طرف متمایل مى‏شوى تو این طرفى هستى به آن طرف راه ندارى‏. ( 715) اگر به آن طرف راه یافتى آن وقت سر خود را باین طرف و آن طرف متمایل کن‏. ( 716) همه اعضاى تو این طرفى است پس از آن طرف دم مزن تو مرگت نرسیده بى‏خود جان مکن‏. ( 718) خود را با تو هم دل خوش کرده و با پف کردن خیک خود را پر مى‏کنى‏. ( 719) آن وقت با یک سوزن بادت خالى مى‏شود الهى تن هیچ غافلى این طور فربه نشود. ( 720) در زمستان کوزه از یخ مى‏سازى کى چنین کوزه‏اى وقتى به آب رسید وفا خواهد داشت‏.

مولانا می گوید: مستی که «پشیمانی خورد» مست از خودبینی و هوای نفس است. اما مستی مستان حق، بالاتر از محاسبه‌های عقل اهل ظاهر است. مولانا می‌گوید خودبینی و هوای نفس موش پیری است که از آن شیر معرفت نمی‌توان دوشید و به مدعی می‌گوید: آن‌چه تو خورده‌‌ای «می» نیست، بلکه هیچ است، آن هم در عالم خیال. «این‌سو و آن‌سو» افتادن تو، از مستی حقیقی نیست، زیرا تو اهل این‌سو (دنیای مادی) هستی و به آن‌سو وپیشگاه حق راه نداری. بنابراین لاف نزن که به حضرت حق راهی داری. مولانا می گوید: «خضرجان» کسی است که مانند خضر حیات جاودان دارد، زیرا هستی او به هستی حق پیوسته و از خودی رها شده است و در عالم «بقا»، هراسی از اجل هم ندارد. مولانا به مدعی پیوند با حق می‌گوید: ای ریاکار! تو دهان جانت را با پندارهای یاوه، شیرین می‌کنی و چنان در خیک خالی روح و روانت از باد هوا و غرور می‌دمی که آن را پُر از خودبینی و تکبّر می‌کنی و خیال می‌کنی که مست خدا شده‌‌ای و به مقام فنا رسیده‌‌ای. مولانا خیالات مدعیان را به کوزه‌هایی تشبیه می‌کند که آنها را از برف و یخ ساخته‌اند.